Intenzivno iscrpljivanje prirodnih resursa u posljednjih 100 godina značajno je oslabilo kapacitet prirodnih sistema da se samostalno regenerišu. Cijenu čovjekovog neodgovornog odnosa prema prirodi plaćaju svi sudionici ekosistema, a mnogima je opstanak ugrožen. Neefikasno korištenje resursa i neadekvatno upravljanje okolišem dovelo je do gomilanja otpada, te opteretilo uspostavljeni konvencionalni sistem upravljanja otpadom čiji kapaciteti nisu u stanju odgovoriti na izazove savremenog doba.
Kao rješenje za ponovno uspostavljanje održivosti u odnosu čovjek – priroda, upakovan u model cirkularne ekonomije, pojavljuje se koncept nula otpada u kojem otpad više nije smeće nego vrijedan resurs koji ima svoju upotrebljivu svrhu.
Razvijene države su uvidjele da je uvođenje novog koncepta nula otpada ključno za okolišni i socio-ekonomski oporavak općina i gradova što je inspiriralo 400 općina iz EU da implementiraju strategije sprečavanja nastajanja otpada usmjerene na zajednicu koje mijenjaju ljudski odnos s prirodom i resursima. Mnoge općine i gradovi već uveliko su započeli sa kreiranjem i implementacijom strateških dokumenata, koje sadrže ključne mjere za realizaciju koncepta nula otpada, fokusirajući se na redizajniranje proizvoda, sprečavanje i smanjenje nastajanja otpada, ponovnu upotrebu, reciklažu, iskorištavanje materijalnih i energijskih vrijednosti otpada i adekvatno odlaganje.
Srbija i Bosna i Hercegovina, u okviru projekta Opštine sa nula otpada, prate primjer EU zemalja i uvode koncept nula otpada u 6 lokalnih zajednica – pilot opština projekta: Visoko, Ilijaš, Sarajevo Centar, Bajina Bašta, Vladimirci i Krupanj.
Projektne aktivnosti su dizajnirane na način da, uz kreiranje investiciono – tehničke dokumentacije, nabavke opreme i izrade GIS mapa deponija, uključuju i razvoj akcionih planova za nula otpada, skrojenih po mjeri za pilot opštine.
Svrha pripremljenih dokumenata je uspostavljanje konkretnog plana aktivnosti i strateške vizije koji dovodi do smanjenja nastanka otpada na lokalnom nivou, u skladu sa principima nula otpada i cirkularne ekonomije.
O pripremi akcionih planova za 6 pilot opština razgovarali smo sa gđom Jasminom Imamović, stručnjakinjom za cirkularnu ekonomiju koja koordinira proces izrade dokumenata.
Gđu Imamović smo pitali u čemu se ogleda značaj kreiranja akcionih planova za razvoj lokalnih zajednica i na koji način će dokumenti doprinijeti društveno – ekonomskom razvoju Srbije i BiH?
Glavni značaj kreiranja Akcionih planova nula otpada ogleda se u uspostavljanju temelja za razvoj budućih strateških dokumenata na temu upravljanja otpadom, koji će sadržavati ključne aspekte cirkularne ekonomije u svrhu razvoja održivog upravljanja otpadom. Ovi dokumenti će pokazati lokalnim akterima iz opština u BiH i Srbiji koliko je važno primjenjivati osnovne aktivnosti prevencije nastajanja, ponovne upotrebe, reciklaže, materijalnog i energijskog iskorištavanja komunalnog otpada u svrhu zaštite okoliša i postizanja ekonomskih koristi. Mjere su podijeljene na osnovu 8 glavnih strategija nula otpada definisanih od strane poznate inicijative „Zero Waste Europe“, čiji je glavni cilj pored smanjenja nastajanja otpada u lokalnim zajednicama, uspostavljanje održivog načina života. Strategije podrazumijevaju sljedeće: Lokalne inicijative za sprečavanje nastajanja otpada; Sistem odvojenog sakupljanja korisnih frakcija komunalnog otpada; Provedba shema za ponovnu upotrebu i popravku; Optimizacija upravljanja organskim otpadom; Primjena ekonomskih poticaja na lokalnom nivou; Podrška poslovnim modelima baziranim na konceptu nula otpada; Uključivanje i komuniciranje sa lokalnim zajednicom; Adekvatno upravljanje rezidualnim komunalnim otpadom. Mjere su uglavnom fokusirane na određene inicijative, zatim na edukacijske programe i razvijanje infrastrukture i zasigurno će doprinijeti uspostavljanju novog poretka odnosa ljudske populacije prema otpadu i korištenju resursa.
Na pitanje kako je tekla realizacija izrade akcionih planova i na koji način je izabrano upravo ovih 6 opština, Imamović objašnjava:
Kada je u pitanju sami proces izrade dokumenata, najprije je definisana jasna i konkretna metodologija te je uspostavljena profesionalna saradnju sa ekspertima iz BiH i Srbije. Pilot opštine su već prethodno bile definisane u sklopu projekta „Opštine sa nula otpada“, tako da nije bilo potrebe za selekcijom opština. Nakon kreiranja prijedloga mjera za svaku od opština, eksperti su u saradnji sa projektnim timom ispred CENER 21 i EEG održali drugi krug sastanaka, kako bi predstavnicima opština i komunalnih preduzeća predstavili prijedloge mjera. Nakon dobivanja povratnih informacija od strane predstavnika opština u vezi mjera, usljedilo je kompletiranje, odnosno finalizacija dokumenata.
Kakva su vaša dosadašnja iskustva sa pilot opštinama i kakav je njihov stav o usvajanju inovativnih pristupa upravljanju otpadom?
Što se tiče saradnje sa pilot opštinama, iskustva su poprilično pozitivna, pri čemu predstavnici opština nastoje da daju kvalitetan doprinos kreiranju Akcionih planova nula otpada. Također, predstavnici opština i komunalnih preduzeća su poprilično zainteresovani za informisanje o tematici nula otpada i cirkularne ekonomije i iskazuju ambicije da u sklopu lokalnih zajednica uvedu održivi sistem upravljanja otpadom, kako bi smanjili pritisak na okoliš a ujedno ojačali lokalnu ekonomiju i standard života. Cjelokupna komunikacija i saradnja tokom kreiranja dokumenata odvijala se na potpuno profesionalan način pri čemu su eksperti od strane predstavnika Opština dobili korisne informacije, što je značajno unaprijedilo proces izrade dokumenata.
Prema vašem mišljenju, da li će akcioni planovi koje pripremate rezultirati uspostavljanjem koncepta nula otpada u praksi u lokalnim zajednicama?
Kreirani dokumenti zasigurno predstavljaju jedan poprilično čvrst temelj za daljni razvoj sistema upravljanja otpadom po tzv. cirkularnom modelu, odnosno konceptu nula otpada. Pored toga, predložene mjere su koncipirane na način da su lako prilagodljive za sve opštine u BiH i Srbiji i da ih je moguće realizovati bez određenih poteškoća. Ono što je ključno za uspostavu koncepta nula otpada je spremnost i volja lokalnih aktera da kroz kreiranje dodatnih strateških dokumenata, zatim kontinuiranu edukaciju stanovništva, slanje prijedloga za kreiranje novih politika i regulativa akterima na višim nivoima vlasti, razviju novi sistem upravljanja otpadom. Pored toga, neophodna je uključenost svih članova lokalnih zajednica koji trebaju zajedničkim snagama da osiguraju bolji život za buduće generacije u pogledu kružnog korištenja resursa, očuvanja prirodnih sistema, razvijanja ekonomije sa uvođenjem „zelenog“ poduzetništva i uspostavom zdravog okruženja.
Uz slogan Brojimo do nula, u okviru projekta je pokrenuta kampanja na društvenim mrežama Facebook i LinkedIn koja ima za cilj jačanje javne svijesti u prekograničnom području. Više informacija pronađite na zvaničnoj web stranici projekta, a da redovno primate obavještenja o realizaciji projektnih aktivnosti i postignutim rezultatima, pretplatite se na projektni bilten.