Autor: NGO Cener21

Kišoviti septembar označio je kraj ljeta i najavio dvorišta i ulice prekrivene lišćem svih nijansi. – No, u konceptu nula otpada ništa se ne baca! Simbolično, slučajno ili ne, građani Ilijaša, Visokog i Općine Centar u Sarajevu upravo u narednim septembarskim danima preuzet će setove kanti za dvolinijsko odlaganje otpada iz domaćinstva, kao i kompostere pomoću kojih će biti u mogućnosti da otpad prikupljen čišćenjem svojih dvorišta ponovno iskoriste.

U ponedeljak, 05. septembra 2022., zvanično je izvršena svečana primopredaja opreme nabavljene u okviru projekta Opštine sa nula otpada koja će uveliko olakšati rad komunalnih preduzeća u čijoj je nadležnosti upravljanje otpadom na području opština Ilijaš, Sarajevo Centar i Visoko – KJKP Rad, te JKP Visoko.

Da krenemo ispočetka! – „Brojimo do nula“ i „Opštine sa nula otpada“ sad su već dobro poznate rečenice u gradovima i opštinama širom prekograničnog područja između BiH i Srbije. Priča o lokalnim zajednicama koje proizvode nula otpada sama po sebi zvuči bajkovito, a naročito ako govorimo o zemljama sa slabo razvijenim sistemom upravljanja otpadom kao što su to Bosna i Hercegovina i susjedna Srbija. Ambiciozno da, ali ne i nemoguće. Istini za volju, ideja o konceptu nula otpada nije potekla sa naših prostora nego smo je pametno preslikali po ugledu na evropske gradove.

Evropa je svoju tranziciju sa linearnog na cirkularni model upravljanja resursima započela na lokalnom nivou i to upravo kroz uvođenje koncepta nula otpada. Danas je na snazi ​​ambiciozno zakonodavstvo Evropske unije u oblasti upravljanja otpadom, a kako su se BiH i Srbija, potpisivanjem Zelene Agende za Zapadni Balkan, obavezale na poštivanje Evropskog Zelenog dogovora, zahtjevi za promjenama u ovoj oblasti stoje i pred zemljama koje pretenduju na članstvo u Uniji.

Ruku podrške u prevazilaženju izazova koji stoje pred lokalnim zajednicama prekograničnog područja između BiH i Srbije u pogledu tranzicije na cirkularnu ekonomiju i uvođenje koncepta nula otpada, pruža projekat Opštine sa nula otpada. U protekle dvije godine, u okviru projekta, sprovedeno je niz aktivnosti koje imaju za cilj jačanje kapaciteta lokalnih zajednica, javnih komunalnih preduzeća, te srednjih škola u prekograničnom području.

Neke od završenih aktivnosti su kreiranje planskih dokumenata – Smjernica za uvođenje koncepta nula otpada na lokalnom nivou, Smjernica za monitoring i izvještavanje o komunalnom otpadu, kreiranje akcionih planova, specifično prilagođenih za svaku od 6 pilot opština, te sprovođenje intenzivne medijske kampanje za jačanje svijesti uz nezaobilazni slogan „Brojimo do nula“.

Cijeli set projektnih aktivnosti usmjeren je upravo na jačanje kapaciteta javnih komunalnih preduzeća u pilot opštinama kroz niz održanih edukativnih treninga za osoblje komunalnih preduzeća i predstavnike lokalnih zajednica, te kroz mapiranje divljih deponija, a zatim razvijanje GIS sistema praćenja njihovih lokacija.

Uzimajući u obzir nedovoljno razvijenu infrastrukturu komunalnih preduzeća, projekat je predvidio nabavku i dodjelu sljedeće opreme:

• ukupno 650 setova kanti za odvojeno odlaganje otpada iz domaćinstava, pri čemu se jedan set sastoji od žute kante za reciklabilni otpad zapremine 120 L i crne kante za miješani komunalni otpad zapremine 120 L,
• ukupno 650 individualnih kompostera za odlaganje biorazgradivog otpada i proizvodnju komposta zapremine 400 L,
• ukupno 9 kontejnera zapremine 7m³ koji će poslužiti komunalnim preduzećima u lakšoj manipulaciji prikupljenim otpadom.

U svakoj od navedenih opština bit će izabrano pilot područje u kojem će setovi kanti i komposteri biti dodijeljeni građanima zajedno sa edukativnim materijalom o adekvatnom razvrstavanju otpada i smjernicama za kompostiranje, što je prvi korak ka uvođenju koncepta nula otpada u individualna domaćinstva.

„Izuzetna nam je čast i zadovoljstvo što je upravo CENER 21 dio tima koji je započeo uvođenje koncepta nula otpada u male lokalne zajednice u Bosni i Hercegovini i što imamo priliku doprinijeti tranziciji na cirkularnu ekonomiju koja je pred nama. U protekle dvije godine, u saradnji sa Inženjerima zaštite životne sredine – našim partnerom u Srbiji, urađeno je mnogo posla i sprovedeno je niz aktivnosti koje će ostaviti dugoročne rezultate u ove dvije zemlje. Posebno sam ponosna što mogu istaći da je prosjek godina u našem timu koji realizuje ovaj projekat manji od 30. Uz razne prepreke koje nam je donijela globalna inflacija, iznenadna poskupljenja čak i prilikom same nabavke opreme za komunalna preduzeća, uspjeli smo ispričati ovu pozitivnu priču. Ruku na srce moram spomenuti, u KJKP Rad i JKP Visoko timovima naišli smo na ljude koji razumiju promjene koje dolaze i bilo je zaista zadovoljstvo surađivati s njima“ – istakla je Sadžida Hafizović, koordinatorica projekta Opštine sa nula otpada.

U nadolazećim danima, svečana primopredaja nabavljene opreme bit će upriličena i na području Srbije, u pilot opštinama Vladimirci, Krupanj i Bajina Bašta.

Projekat Opštine sa nula otpada finansira Evropska unija u okviru IPA programa prekogranične saradnje Srbija – Bosna i Hercegovina 2014-2020 sa ciljem postizanja dugoročne resursne efikasnosti u sektoru upravljanja otpadom. Kroz primjenu zajedničkih akcija baziranih na principima nula otpada i cirkularne ekonomije, projekat zajedno implementiraju Centar za energiju, okolinu i resurse – CENER 21 iz Sarajeva (BiH) i Inženjeri zaštite životne sredine – EEG iz Novog Sada (Srbija). Projektom se nastoji ojačati održivi razvoj u preko 90 jedinica lokalne samouprave prekograničnog područja Srbija – BiH. Implementacija je započela 1. marta 2021. godine, a trajat će 24 mjeseca. Tijelo za ugovaranje projekta je Ministarstvo finansija Republike Srbije (CFCU). Ukupni budžet projekta je 413.608,44 EUR, od čega je Evropska unija obezbijedila 351.567,17 EUR bespovratnih sredstava.

Uz slogan Brojimo do nula, u okviru projekta je pokrenuta kampanja na društvenim mrežama Facebook i LinkedIn koja ima za cilj jačanje javne svijesti u prekograničnom području.

Zbog štetnosti po okolinu, otpad se smatra jednim od najznačajnijih ekoloških problema savremenog doba. Čovjek je, svojim aktivnostima i konzumerističkim navikama koje je stekao u užurbanom tempu života, odlučujući faktor u promjenama kvaliteta okoliša. Zapravo, čovjek je jedino biće na planeti Zemlji koje proizvodi otpad!

Odlagališta otpada u prošlosti su bila odabrana kao optimalno rješenje za njegovo upravljanje i odlaganje, jer su količine otpada bile neznatne. Više ne možemo priuštiti način života koji se temelji na uvjerenju kako su sirovine jeftine i neiscrpne i navici da proizvode koristimo samo jednom, a zatim bacimo. Stvari koje se mogu reciklirati ili na neki drugi način ponovno iskoristiti važno je odvojeno prikupiti i odložiti u za to predviđene spremnike.

Prema procjenama stručnjaka 60% otpada, ukoliko se pravilno odvoji i odloži, može se reciklirati ili prenamijeniti. Naime, više od 2/3 otpada iz domaćinstva moguće je odvojiti i ponovno iskoristiti. Nepravilnim odvajanjem otpada ne iskorištavaju se vrijedne sirovine i resursi za kreiranje novih proizvoda, a više od 88% otpada iz domaćinstva završi na deponijama.

Sistemi odvojenog prikupljanja i upravljanja otpadom čine sanitarne deponije, reciklažni centri, postrojenja za tretman otpada, ali i efikasna javna-komunalna preduzeća koja posluju po modelima baziranim na poslovno – ekonomskoj kalkulaciji. No, sve počinje u našim domovima.

Šta se nalazi u vrećama za smeće u našim domaćinstvima? Koliko puta smo u istu vreću bacili plastični pribor, praznu bocu od ulja ili iskorištenu spužvu za pranje sudova? Odvojenim sakupljanjem otpada, moguće je znatno smanjiti količinu otpada koja se mora odložiti. Odvojeno prikupljanje je ključno, jer miješanjem različitih vrsta otpada nepovratno gubimo njihova korisna svojstva i pretvaramo otpad u smeće. Pomiješamo li papir s mokrim frakcijama kuhinjskog otpada, taj papir više ne možemo reciklirati. Samo jedan krivi sastojak može od korisnih i vrijednih sirovina napraviti neiskoristiv otpad!

Glavni principi kojima se vodi pravilno upravljanje otpadom su: odvajanje otpada po vrstama kako bi se olakšala njegova kasnija obrada i sprečavanje stvaranja novog otpada. Stoga moramo odvojeno prikupljati i odlagati otpada u posebne spremnike za različite skupine otpadnih materijala bilo da je riječo o papiru, staklu, plastici, metalu, bio-otpadu, te građevinskom, glomaznom ili električnom i elektroničkom otpadu – jer ih jedino tako možemo pravilno pripremiti za postupke popravke, reciklaže ili prenamjene.

Uvođenje navike odvajanja otpada zahtijeva trud, ali je jednostavno! Odvajanje otpada možemo postepeno uvoditi kao životnu naviku, a najvažniji i prvi korak je organizovanje mjesta za odvajanje otpada u vlastitom domaćinstvu. Stara kartonska kutija od kućanskog aparata poslužiti će idealno kao spremnik za pohranu iskorištenog papira i kartona. Staklenu ambalažu također možemo odlagati u staru kartonsku kutiju. Za odlaganje plastične, metalne i tetra ambalaže dovoljan nam je jedan spremnik ili veća posuda, bitno je samo odložiti čistu ambalažu, bez ostataka hrane. Na kraju, samo mali procenat otpada iz domaćinstva završi u kanti za otpad.

Odvajanjem biorazgradivog otpada smanjuju se emisije stakleničkih gasova u atmosferu, a jedan od najpoznatijih načina tretiranja takvog otpada je kompostiranje. Kompostiranje je najstariji način recikliranja otpada koji za rezultat ima nastanak komposta, hranjive podloge koja se sastoji od minerala i humusa, a kompostiranje se može raditi samostalno ili u zajednici. Više od 1/3 ukupnog otpada koji nastaje u domaćinstvima je organskog porijekla. Kompostom se smanjuje potreba za umjetnim gnojivima koji štete tlu, a također ukoliko dospiju u tokove pitke vode umjetna gnojiva mogu biti opasna i po zdravlje ljudi.

Odvojeno prikupljanje je ključno za upravljanje otpadom na održiv način i za tranziciju ka cirkularnoj ekonomiji. Postavljanjem odgovarajućih sistema poticaja i infrastrukture za odvojeno sakupljanje domaćinstva će moći sortirati otpad na izvoru nastanka. Za uspjeh odvojenog prikupljanja potrebna su četiri elementa – ekonomski poticaji, sprovođenje zakona, prilagođena infrastruktura za odvojeno prikupljanje i ojačana svijest stanovništva.

Za redovno praćenje realizacije projektnih aktivnosti pridružite se zajednici Brojimo do nula na Facebook i LinkedIn mrežama.

Intenzivno iscrpljivanje prirodnih resursa u posljednjih 100 godina značajno je oslabilo kapacitet prirodnih sistema da se samostalno regenerišu. Cijenu čovjekovog neodgovornog odnosa prema prirodi plaćaju svi sudionici ekosistema, a mnogima je opstanak ugrožen. Neefikasno korištenje resursa i neadekvatno upravljanje okolišem dovelo je do gomilanja otpada, te opteretilo uspostavljeni konvencionalni sistem upravljanja otpadom čiji kapaciteti nisu u stanju odgovoriti na izazove savremenog doba.

Kao rješenje za ponovno uspostavljanje održivosti u odnosu čovjek – priroda, upakovan u model cirkularne ekonomije, pojavljuje se koncept nula otpada u kojem otpad više nije smeće nego vrijedan resurs koji ima svoju upotrebljivu svrhu.

Razvijene države su uvidjele da je uvođenje novog koncepta nula otpada ključno za okolišni i socio-ekonomski oporavak općina i gradova što je inspiriralo 400 općina iz EU da implementiraju strategije sprečavanja nastajanja otpada usmjerene na zajednicu koje mijenjaju ljudski odnos s prirodom i resursima. Mnoge općine i gradovi već uveliko su započeli sa kreiranjem i implementacijom strateških dokumenata, koje sadrže ključne mjere za realizaciju koncepta nula otpada, fokusirajući se na redizajniranje proizvoda, sprečavanje i smanjenje nastajanja otpada, ponovnu upotrebu, reciklažu, iskorištavanje materijalnih i energijskih vrijednosti otpada i adekvatno odlaganje.

Srbija i Bosna i Hercegovina, u okviru projekta Opštine sa nula otpada, prate primjer EU zemalja i uvode koncept nula otpada u 6 lokalnih zajednica – pilot opština projekta: Visoko, Ilijaš, Sarajevo Centar, Bajina Bašta, Vladimirci i Krupanj.

Projektne aktivnosti su dizajnirane na način da, uz kreiranje investiciono – tehničke dokumentacije, nabavke opreme i izrade GIS mapa deponija, uključuju i razvoj akcionih planova za nula otpada, skrojenih po mjeri za pilot opštine.

Svrha pripremljenih dokumenata je uspostavljanje konkretnog plana aktivnosti i strateške vizije koji dovodi do smanjenja nastanka otpada na lokalnom nivou, u skladu sa principima nula otpada i cirkularne ekonomije.

O pripremi akcionih planova za 6 pilot opština razgovarali smo sa gđom Jasminom Imamović, stručnjakinjom za cirkularnu ekonomiju koja koordinira proces izrade dokumenata.

Gđu Imamović smo pitali u čemu se ogleda značaj kreiranja akcionih planova za razvoj lokalnih zajednica i na koji način će dokumenti doprinijeti društveno – ekonomskom razvoju Srbije i BiH?

Glavni značaj kreiranja Akcionih planova nula otpada ogleda se u uspostavljanju temelja za razvoj budućih strateških dokumenata na temu upravljanja otpadom, koji će sadržavati ključne aspekte cirkularne ekonomije u svrhu razvoja održivog upravljanja otpadom. Ovi dokumenti će pokazati lokalnim akterima iz opština u BiH i Srbiji koliko je važno primjenjivati osnovne aktivnosti prevencije nastajanja, ponovne upotrebe, reciklaže, materijalnog i energijskog iskorištavanja komunalnog otpada u svrhu zaštite okoliša i postizanja ekonomskih koristi. Mjere su podijeljene na osnovu 8 glavnih strategija nula otpada definisanih od strane poznate inicijative „Zero Waste Europe“, čiji je glavni cilj pored smanjenja nastajanja otpada u lokalnim zajednicama, uspostavljanje održivog načina života. Strategije podrazumijevaju sljedeće: Lokalne inicijative za sprečavanje nastajanja otpada; Sistem odvojenog sakupljanja korisnih frakcija komunalnog otpada; Provedba shema za ponovnu upotrebu i popravku; Optimizacija upravljanja organskim otpadom; Primjena ekonomskih poticaja na lokalnom nivou; Podrška poslovnim modelima baziranim na konceptu nula otpada; Uključivanje i komuniciranje sa lokalnim zajednicom; Adekvatno upravljanje rezidualnim komunalnim otpadom. Mjere su uglavnom fokusirane na određene inicijative, zatim na edukacijske programe i razvijanje infrastrukture i zasigurno će doprinijeti uspostavljanju novog poretka odnosa ljudske populacije prema otpadu i korištenju resursa.

Na pitanje kako je tekla realizacija izrade akcionih planova i na koji način je izabrano upravo ovih 6 opština, Imamović objašnjava:

Kada je u pitanju sami proces izrade dokumenata, najprije je definisana jasna i konkretna metodologija te je uspostavljena profesionalna saradnju sa ekspertima iz BiH i Srbije. Pilot opštine su već prethodno bile definisane u sklopu projekta „Opštine sa nula otpada“, tako da nije bilo potrebe za selekcijom opština. Nakon kreiranja prijedloga mjera za svaku od opština, eksperti su u saradnji sa projektnim timom ispred CENER 21 i EEG održali drugi krug sastanaka, kako bi predstavnicima opština i komunalnih preduzeća predstavili prijedloge mjera. Nakon dobivanja povratnih informacija od strane predstavnika opština u vezi mjera, usljedilo je kompletiranje, odnosno finalizacija dokumenata.

Kakva su vaša dosadašnja iskustva sa pilot opštinama i kakav je njihov stav o usvajanju inovativnih pristupa upravljanju otpadom?

Što se tiče saradnje sa pilot opštinama, iskustva su poprilično pozitivna, pri čemu predstavnici opština nastoje da daju kvalitetan doprinos kreiranju Akcionih planova nula otpada. Također, predstavnici opština i komunalnih preduzeća su poprilično zainteresovani za informisanje o tematici nula otpada i cirkularne ekonomije i iskazuju ambicije da u sklopu lokalnih zajednica uvedu održivi sistem upravljanja otpadom, kako bi smanjili pritisak na okoliš a ujedno ojačali lokalnu ekonomiju i standard života. Cjelokupna komunikacija i saradnja tokom kreiranja dokumenata odvijala se na potpuno profesionalan način pri čemu su eksperti od strane predstavnika Opština dobili korisne informacije, što je značajno unaprijedilo proces izrade dokumenata.

Prema vašem mišljenju, da li će akcioni planovi koje pripremate rezultirati uspostavljanjem koncepta nula otpada u praksi u lokalnim zajednicama?

Kreirani dokumenti zasigurno predstavljaju jedan poprilično čvrst temelj za daljni razvoj sistema upravljanja otpadom po tzv. cirkularnom modelu, odnosno konceptu nula otpada. Pored toga, predložene mjere su koncipirane na način da su lako prilagodljive za sve opštine u BiH i Srbiji i da ih je moguće realizovati bez određenih poteškoća. Ono što je ključno za uspostavu koncepta nula otpada je spremnost i volja lokalnih aktera da kroz kreiranje dodatnih strateških dokumenata, zatim kontinuiranu edukaciju stanovništva, slanje prijedloga za kreiranje novih politika i regulativa akterima na višim nivoima vlasti, razviju novi sistem upravljanja otpadom. Pored toga, neophodna je uključenost svih članova lokalnih zajednica koji trebaju zajedničkim snagama da osiguraju bolji život za buduće generacije u pogledu kružnog korištenja resursa, očuvanja prirodnih sistema, razvijanja ekonomije sa uvođenjem „zelenog“ poduzetništva i uspostavom zdravog okruženja.

Uz slogan Brojimo do nula, u okviru projekta je pokrenuta kampanja na društvenim mrežama Facebook i LinkedIn koja ima za cilj jačanje javne svijesti u prekograničnom području. Više informacija pronađite na zvaničnoj web stranici projekta, a da redovno primate obavještenja o realizaciji projektnih aktivnosti i postignutim rezultatima, pretplatite se na projektni bilten.

24. i 25. februara 2022. godine održan je trening program pod nazivom Provedba inicijativa za uvođenje koncepta nula otpada u lokalnim zajednicama, a u okviru projekta Opštine sa nula otpada.

Cilj treninga bio je ojačati kapacitete lokalnih aktera u oblasti upravljanja otpadom i zaštite okoliša u njihovim kontinuiranim naporima da unaprijede sistem upravljanja otpadom primjenom strategija i praksi za postizanje nula otpada, te adekvatnim praćenjem i izvještavanjem o uspješnosti njihove implementacije.

Ovaj virtuelni događaj okupio je 178 učesnika, a među njima predstavnike javnih komunalnih preduzeća, jedinica lokalne samouprave, operatera sistema, sakupljača otpada, socijalnih preduzeća, nevladinih organizacija, zelenih poduzetnika, akademskog sektora i drugih relevantnih institucija. Ukupno 8 predavača i predavačica iz Bosne i Hercegovine i Srbije podijelilo je svoja znanja i iskustva sa učesnicima uz predstavljanje niza primjera dobrih praksi koji se temelje na principima nula otpada s ciljem motiviranja učesnika da slične inicijative primjene u svojim lokalnim zajednicama.

Edukativni dio trening programa je otvorila Šejla Mahmutović, predsjednica Centra za energiju, okolinu i resurse – CENER 21 (Sarajevo) i voditeljica projekta, predstavljajući svrhu i ciljeve projekta, projektne aktivnosti i koncept nula otpada na lokalnom nivou kao funkcionalan alat za unapređenje društveno – ekonomskog razvoja. “ Kako je cirkularna ekonomija danas sve češće dio glavnih narativa i donošenja odluka unutar Evrope, tako sistem nula otpada sve više biva prepoznat kao glavno sredstvo za implementaciju ovog koncepta u praktična rješenja na lokalnom nivou. Suština ovog koncepta je upravljanje resursima, a ne otpadom. Iziskuje potpunu promjenu materijalnih tokova u zajednicama te poticanje stanovništva na razvoj održivih prirodnih ciklusa, pri čemu se odbačeni materijalni resursi mogu iskoristiti na efikasne načine. Nula otpada podrazumijeva potpuno zatvaranje petlje upravljanja materijalima uz jačanje cirkularnosti u svim oblastima i stvaranje dodane vrijednosti. Za postizanje efikasnog korištenja materijala i energije ključna je temeljna promjena ponašanja društva, zatim promjena dizajna infrastrukture, kao i uključivanje i edukacija lokalne zajednice u pravcu smanjenja nastajanja otpada. Na ovakav način, upravljanje otpadom na lokalnom nivou obnaša svoju punu funkciju: ne predstavlja samo postupke smanjenja odlaganja otpada na deponije, već paralelno dovodi do boljeg ekonomskog pozicioniranja lokalne zajednice uz poboljšanje standarda života lokalnog stanovništva i njihovih društvenih karakteristika”, istakla je Mahmutović.

Prvi dan treninga je bio predviđen za upoznavanje učesnika sa tehničkim dijelom strategija za postizanje nula otpada na lokalnom nivou kroz primjere najboljih dostupnih praksi i dokazanih tehnologija iz oblasti.

„Suština nula otpada je okupljanje kompletne zajednice, uz zajedničku koordinaciju i aktivnost svih njenih pripadnika. Komunalna preduzeća mogu odigrati važnu ulogu primjenjujući i finansijski podržavajući uspostavljanje održivog sistema među različitim interesnim stranama“ – navodi Sadžida Hafizović, stručnjakinja za resursnu efikasnost (CENER 21) i moderatorica prvog dana treninga.

Tokom drugog dana trening programa predavači su se fokusirali na predstavljanje strategija za podršku poslovnim modelima baziranim na principima nula otpada, primjeni ekonomskih poticaja, te komunikacijskim metodama za uključivanje lokalne zajednice u proces tranzicije ka nula otpada.

Drugi dan trening programa otvorio je Igor Jezdimirović, predsjednik udruženja Inženjeri zaštite životne sredine – EEG (Novi Sad) i regionalni stručnjak za upravljanje otpadom predstavljajući učesnicima značaj ekonomskih poticaja za održive modele poslovanja u lokalnoj zajednici. “Jačanje svijesti, edukacija i znanje su ključ razumijevanja produžene odgovornosti proizvođača koji plasirajući proizvod na tržište trebaju preuzeti odgovornost za svoje proizvode i u fazi prodaje, uz poseban osvrt na njihov tretman u fazi upravljanja otpadom”, naglasio je Jezdimirović.

Na treningu je naglašen značaj međusobne saradnje ključnih interesnih strana na nivou lokalne zajednice, kao i uloga lokalnih samouprava u pružanju podrške održivom poslovanju: “Preduzeća, odnosno biznisi, su ključni partneri općinama i lokalnim zajednicama u aktivnostima smanjenja otpada i provedbi planova za postizanje nula otpada. Rad i napore takvih preduzeća moramo podržati kroz: pružanje većih poticaja zelenim biznisima; potom kroz uključivanje zelenih kriterija u javne nabavke; osiguranje grantova/bespovratne pomoći za mala preduzeća koja posluju sa niskom stopom profitne marže; potom kroz kreiranje programa prepoznatljivosti ovakvih biznisa kao i smjernica za kupovinu i listu firmi kod kojih je moguće obaviti kupovinu sa nula otpada; osiguravanje besplatnih prostora ili niske zakupnine za biznise koji posluju sa nula otpada (naročito bitno za mlade kompanije) te davanje prioriteta, podrške i poticaja onim biznisima sa nula otpada čiji su pokretači marginalizirane grupe stanovništva”, istakao je Mirzet Mujagić (CENER 21), stručnjak za održive poslovne modele i jedan od predavača drugog dana treninga.

Edukativni trening je zaključen predstavljanjem komunikacijskih alata i strategija za uključivanje javnog mijenja lokalne zajednice u proces uvođenja principa nula otpada, te interaktivnom radionicom tokom koje su učesnici zajedno kreirali komunikacijsku strategiju za predstavljanje lokalnih inicijativa.

„Adekvatna komunikacija sa lokalnom zajednicom nije samo logistička podrška sprovođenju inicijative. Samo uz aktivno učešće svih interesnih grupa iz jedne zajednice moguće je implementirati koncept nula otpada u svakom domaćinstvu“ – istakla je Emina Kadrić, stručnjakinja za uključivanje javnosti u projekte održivosti ispred CENER 21.

Na kraju oba dana treninga učesnici su ispunili formulare čija je svrha evaluacija transfera znanja, te će na osnovu ostvarenih rezultata učesnicima biti dodijeljeni certifikati o učešću.

Koncept nula otpada više nije apstraktan pojam. Ovaj pristup zahtjeva promjenu, do sada stečenih navika i kulture življenja, na prvo mjesto stavljajući smanjenje korištenja materijala i energije. Nula otpada počiva na principu upravljanja resursima prije upravljanja otpadom, odnosno smanjenje nastanka otpada na samom izvoru.

Posebno efikasan način za poboljšanje odnosa prema ponovnoj upotrebi i reciklaži otpada je uključivanje obrazovanja o upravljanju otpadom u školski kurikulum, podučavajući djecu o uzrocima i posljedicama odlaganja otpada i važnosti sprečavanja i reciklaže otpada kroz zabavne aktivnosti.

Projekat Opštine sa nula otpada okuplja relevantne lokalne aktere u BiH i Srbiji – opštinske uprave, javna komunalna preduzeća i srednje škole te zajedničkim akcijama postavlja temelje ka sistemskoj tranziciji u prekograničnom području. Projektne aktivnosti sprovode se na području 6 pilot opština koje teže postati primjeri održivosti u svojim regijama: Visoko, Sarajevo Centar i Ilijaš u Bosni i Hercegovini i Bajina Bašta, Vladimirci i Krupanj u Srbiji.

Cijeli set projektnih aktivnosti dizajniran je na način da adresira potrebe mlađe populacije kao ambasadora društvenih promjena. U okviru projekta u 6 srednjih škola prekograničnog područja uvode se programi koji povezuju tematiku upravljanja otpadom sa nastavnim i vannastavnim sadržajem. Dodatno, školama će biti dodijeljena oprema za reciklažue s ciljem provođenja projekata reciklaže plastičnog otpada u nove proizvode.

S ciljem osiguranja adekvatnog pristupa učenicima, projekat angažuje vanjske stručnjake za cirkularnu ekonomiju i upravljanje otpadom koji će izraditi Priručnik „Integracija tematike upravljanja otpadom u postojeći nastavni plan i program“, a čija je svrha davanje konkretnih smjernica nastavnom osoblju kako mogu svoje nastavne jedinice i časove povezati sa aspektom upravljanja otpadom.

O linearnom „mindsetu“ stanovništva, principima nula otpada i nastavnom programu u srednjim školama razgovarali smo sa Enom Markotić, mladom stručnjakinjom za održivo upravljanje hemijskim otpadom, koja učestvuje u realizaciji projektnih aktivnosti u pilot školama.

Kao inženjera hemije po zanimanju, Enu smo pitali koliko je zapravo adekvatno upravljanje otpadom važno u pogledu zaštite okoliša i javnog zdravlja, te šta ju je inspiriralo da se bavi upravo tematikom upravljanja otpadom?

Tradicionalne metode zbrinjavanja otpada poput odlaganja otpada na deponije i spaljivanja uzrokuju kontaminaciju zraka, vode, tla. Ako količine generiranog opada nastave rasti, buduće generacije će se suočiti s ekološkim i zdravstvenim problemima velikih razmjera. Stoga je adekvatno upravljanje otpadom od krucijalne važnosti i bitna tema kojoj se treba blagovremeno posvetiti. Kroz radno iskustvo u oblasti industrijske tehnologije, upravljanja hemikalijama i hemijskim otpadom imala sam priliku upoznati se sa problemima koje nosi neadekvatno odlaganje opasnih vrsta otpada i mislim da je upravo to iskustvo odredilo moj daljnji put. Ukoliko želimo funkcionirati na ekološki održiv način, moramo  mijenjati način na koji koristimo resurse. Moramo reducirati njihovo korištenje, te prihvatiti da je otpad zapravo vrijedan resurs koji se može prikupiti, ponovo iskoristiti, reciklirati ili kompostirati.

O principima koncepta nula otpada kao jednom od održivih modela upravljanja otpadom, te njegovoj integraciji u obrazovni sistem, Markotić ističe:

Nula otpada je cilj mnogih lokalnih zajednica u svijetu, koncept koji uključuje  očuvanje svih resursa putem odgovorne proizvodnje, potrošnje, ponovne upotrebe i iskorištenja proizvoda. Vrlo je važno mladim ljudima pružiti potrebno znanje i vještine kako bi mogli na adekvatan način razumjeti probleme sa kojima se suočavamo i u budućnosti razmišljati u kontekstu očuvanja okoliša i iskoristivosti vrijednih resursa. Projekat Opštine sa nula otpada nastoji učenicima na zanimljiv i interaktivan način predočiti sve moguće opcije. Također, mlade ljude je potrebno potaknuti da prošire svoje vidike i vide šansu za pokretanje vlastitih biznisa u budućnosti, a na temeljima principa nula otpada. Vrlo mali broj nastavnih cjelina obuhvata ove pojmove uopće, te je naš cilj da u postojeći nastavni plan i program integriramo ove lekcije i da upoznamo mlade ljude sa konceptom nula otpada što će se, između ostalog, postići i izradom priručnika za srednje škole.

Na pitanje kako ovaj Priručnik adresira probleme u sistemu upravljanja otpadom i kako će oni u konačnici biti predstavljeni učenicima, naša sagovornica zaključuje da će Priručnik biti primjenjiv i koristan nastavnicima i u svakodnevnom podučavanju na temu očuvanja okoliša i upravljanja resursima:

Sadržaj Priručnika je koncipiran tako da se aktivno i u svakodnevnoj nastavi pojedinim kompleksnim temama pristupi na drugačiji i kreativan način, te da se na najbolji način učenicima približe konkretni primjeri. Priručnik uključuje i upute kako u već postojeći nastavni plan i program redovnih predmeta integrirati pojmove i prakse nula otpada. Određene tematske cjeline će se baviti otpadom, reciklažom, a obuhvatit će se i druga područja kao što su društvena i ekonomska pitanja, resursi i prirodni ciklusi.

Mladu stručnjakinju smo pitali, u čemu se zapravo ogleda značaj implementacije projektnih aktivnosti u lokalnim zajednicama i u odabranim pilot školama:

Rezultati implementacije projektnih aktivnosti su dugoročni i vidjet će se u budućnosti kroz postizanje resursne efikasnosti u sektoru upravljanja otpadom, koji je vrlo važan aspekt očuvanja okoliša. Smatram da će se provedbom akcija baziranih na principima nula otpada i cirkularne ekonomije ojačati održivi razvoj u lokalnim zajednicama, te potaknuti promjene. Predstavljanje ovih pojmovima mladima i uvođenje vannastavnog programa u srednje škole će doprinijeti podizanju svijesti učenika o ekološkim problemima i postići ćemo rješavanje okolišnih problema kroz razvoj kritičkog, konstruktivnog razmišljanja i ambicija, te buđenjem osjećaja odgovornosti kod nadolazećih generacija.

Projekat Opštine sa nula otpada finansira Evropska unija u okviru IPA programa prekogranične saradnje Srbija – Bosna i Hercegovina 2014-2020 sa ciljem postizanja dugoročne resursne efikasnosti u sektoru upravljanja otpadom. Kroz primjenu zajedničkih akcija baziranih na principima nula otpada i cirkularne ekonomije, projekat zajedno implementiraju Centar za energiju, okolinu i resurse – CENER 21 iz Sarajeva (BiH) i Inženjeri zaštite životne sredine – EEG iz Novog Sada (Srbija). Projektom se nastoji ojačati održivi razvoj u preko 90 jedinica lokalne samouprave prekograničnog područja Srbija – BiH. Implementacija je započela 1. marta 2021. godine, a trajat će 24 mjeseca. Tijelo za ugovaranje projekta je Ministarstvo finansija Republike Srbije (CFCU). Ukupni budžet projekta je 413.608,44 EUR, od čega je Evropska unija obezbijedila 351.567,17 EUR bespovratnih sredstava.

Uz slogan Brojimo do nula, u okviru projekta je pokrenuta kampanja na društvenim mrežama Facebook i LinkedIn koja ima za cilj jačanje javne svijesti u prekograničnom području. Da redovno primate obavještenja o realizaciji projektnih aktivnosti i postignutim rezultatima, pretplatite se na projektni bilten.

Intervju je realizovan u okviru projekta Opštine sa nula otpada.

Posljednjih godina, termini cirkularna ekonomija i koncept nula otpada postali su fokus političkog i akademskog diskursa kada se govori o održivom upravljanju okolišem, industrijskim inovacijama, resursnoj efikasnosti te u konačnici društveno – ekonomskom razvoju. Kako bi koncept nula otpada zaživio i na Balkanu, potrebno je njegove principe sistemski integrisati u zakonodavno – institucionalni okvir te osigurati njihovu primjenu u praksi, po ugledu na zemlje Evropske unije.

Kako? – Projektni tim Opštine sa nula otpada krenuo je lokalno. Prvi izazov koji je potrebno prevazići na ovom putu je značajan nedostatak kapaciteta na lokalnom nivou za adekvatno planiranje i sprovođenje usluga upravljanja otpadom u smjeru koji je održiv sa aspekta finansija i zaštite životne sredine.

Projekat Opštine sa nula otpada koji se implementira u okviru IPA programa prekogranične saradnje Srbija – Bosna i Hercegovina 2014 – 2020, direktno uključuje lokalne aktere iz sektora upravljanja otpadom – lokalne opštinske uprave i javna komunalna preduzeća, a projektne aktivnosti sprovode se na području 6 pilot opština prekograničnog područja: Ilijaš, Visoko i Sarajevo Centar u BiH i Bajina Bašta, Vladimirci i Krupanj u Srbiji.

Projektne aktivnosti u pilot opštinama imaju za cilj upravo jačanje kapaciteta lokalnih zajednica, a u tu svrhu, u okviru projekta, kreirane su i Smjernice za najbolje dostupne tehnologije i najbolje prakse za uvođenje koncepta nula otpada na lokalnom nivou. Dokument je namijenjen lokalnim vlastima – kreatorima politika, javnim komunalnim preduzećima, potom operaterima koji se bave prikupljanjem, preradom i reciklažom raznih frakcija komunalnog otpada, kao i ostalim interesnim stranama iz oblasti zaštite životne sredine.

Primarni cilj kreiranih Smjernica je poticanje lokalnih aktera na smanjenje nastajanja otpada i racionalnije korištenje resursa uz poštivanje hijerarhije upravljanja otpadom kroz ulaganje u održivi razvoj i transformaciju iz linearne u cirkularnu ekonomiju. U okviru dokumenta date su jasne preporuke za provedbu različitih strateških rješenja za postizanje nula otpada, podržane primjerima dobrih praksi iz regiona i zemalja članica EU.

U izradi Smjernica učestvovali su vanjski stručnjaci za održivo upravljanje otpadom kao i stručnjaci ispred partnerskih organizacija koje implementiraju projekat: Maja Maretić Tiro, regionalna konsultantica za upravljanje komunalnim otpadom; prof. dr. Nemanja Stanisavljević, stručnjak za praćenje i izvještavanje u oblasti upravljanja otpadom; Igor Jedzimirović, regionalni stručnjak za upravljanje otpadom; Šejla Mahmutović i Ivana Milovac; stručnjakinje za cirkularnu ekonomiju; Jasmina Imamović, Sadžida Hafizović i Nikola Gluvaković, mladi stručnjaci za lokalne inicijative i prakse održivog upravljanja otpadom, Emina Kadrić, stručnjakinja za uključivanje javnosti u projekte održivosti te Mirzet Mujagić, konsultant za ekonomski aspekt upravljanja otpadom.

„Pred nama je težak put: opštine se bore s ekonomskim padom, kolapsom tržišta reciklaže te eskalirajućom klimatskom krizom. Postoji jasna potreba za sistemskim promjenama. Ove krize, koje se ujedno i preklapaju, predstavljaju priliku za izgradnju održivih zajednica. Ulaganjem u održivu, pravednu ekonomiju može se ublažiti utjecaj budućih kriza i donijeti prijeko potrebno olakšanje lokalnim zajednicama.“ – istakla je gđa Maretić Tiro, regionalna konsultantica za upravljanje otpadom.

Iako se prije samo desetak godina pojam nula otpada činio nedostižnim, sada je to skup realnih i utjecajnih politika koje se primjenjuju u zajednicama kako bi se smanjio utjecaj na životnu sredinu, zaštitilo zdravlje građana i obezbijedio razvoj lokalne ekonomije koja je otporna i održiva. U procesu transformacije sektora upravljanja otpadom u lokalnim zajednicama u Bosni i Hercegovini i Srbiji, kreirane Smjernice predstavljaju važan instrument i svojevrsnu uputu za djelovanje u održivom smjeru. Projekat Opštine sa nula otpada finansira Evropska unija u okviru IPA programa prekogranične saradnje Srbija – Bosna i Hercegovina 2014-2020 sa ciljem postizanja dugoročne resursne efikasnosti u sektoru upravljanja otpadom. Kroz primjenu zajedničkih akcija baziranih na principima nula otpada i cirkularne ekonomije, projekat zajedno implementiraju Centar za energiju, okolinu i resurse – CENER 21 iz Sarajeva (BiH) i Inženjeri zaštite životne sredine – EEG iz Novog Sada (Srbija). Projektom se nastoji ojačati održivi razvoj u preko 90 jedinica lokalne samouprave prekograničnog područja Srbija – BiH. Implementacija je započela 1. marta 2021. godine, a trajat će 24 mjeseca. Tijelo za ugovaranje projekta je Ministarstvo finansija Republike Srbije (CFCU). Ukupni budžet projekta je 413.608,44 EUR, od čega je Evropska unija obezbijedila 351.567,17 EUR bespovratnih sredstava.

Uz slogan Brojimo do nula, u okviru projekta je pokrenuta kampanja na društvenim mrežama Facebook i LinkedIn koja ima za cilj jačanje javne svijesti u prekograničnom području. Smjernice za najbolje dostupne tehnologije i najbolje prakse za uvođenje koncepta nula otpada na lokalnom nivou možete preuzeti putem linka, a da redovno primate obavještenja o realizaciji projektnih aktivnosti i postignutim rezultatima, pretplatite se na projektni bilten.

Koncept nula otpada (eng. Zero Waste concept), kao jedan od temeljnih pristupa integrisanih u model cirkularne ekonomije, promovira upravljanje resursima prije upravljanja otpadom. Bilo da se radi o prevenciji nastanka plastičnog otpada, borbi protiv neadekvatnih metoda odlaganja otpada ili uvođenju mehanizama sistemske podrške ponovnoj upotrebi predmeta i materijala, prema iskustvu EU zemalja, najveći utjecaj moguće je ostvariti upravo na lokalnom nivou. Širom Evrope, lokalne zajednice su shvatile njihov značaj u ovoj tranziciji, istupile su naprijed i zauzele vodeću ulogu u procesu prelaska na održivi oblik ekonomije.

Model cirkularne ekonomije i koncept nula otpada već je odavno prestao biti nepoznanica u Srbiji i Bosni i Hercegovini. Na svom putu integracije u EU zajednicu, Srbija i BiH se strateški opredjeljuju za unapređenje društveno – ekonomskog razvoja uvažavajući postulate efikasnijeg upravljanja resursima kroz mehanizme propisane EU strateškim smjernicama. Uz podršku Evropske unije, na put ka nula otpada zajedno su zakoračile Srbija i Bosna i Hercegovina.

U okviru projekta Opštine sa nula otpada (eng. Zero Waste Municipalities), kojeg sufinansira Evropska unija kroz IPA program prekogranične saradnje SRB – BiH, na području šest pilot opština u Srbiji i BiH bit će sprovedene konkretne akcije koje će usmjeriti lokalne sisteme upravljanja otpadom ka konceptu nula otpada:

• Visoko, Ilijaš i Sarajevo Centar u Bosni i Hercegovini i
• Bajina Bašta, Krupanj i Vladimirci u Srbiji.

U novembru i decembru 2021. godine, u okviru Projekta potpisani su Sporazumi o saradnji sa Gradskim/Opštinskim upravama i javnim komunalnim preduzećima pilot opština što je označilo zvanični prvi korak ka tranziciji sistema upravljanja otpadom u prekograničnom području. Sporazumi definišu obaveze i odgovornosti interesnih strana i uspostavljaju okvir buduće međusobne saradnje zasnovane na principima ostvarenja uzajamnih benefita.

Realizacija Projekta na lokalnom nivou podrazumijeva aktivnosti:

1. Izradu Akcionih planova za nula otpada za pilot opštine;
2. Izradu neophodne tehničko – investicione dokumentacije;
3. Kreiranje GIS mape sa lokacijama divljih deponija;
4. Čišćenje odabranih divljih deponija na području pilot opština;
5. Nabavka i instalacija opreme za unapređenje usluga upravljanja otpadom i povećanje recikliranja;
6. Praktična edukacija osoblja javnih komunalnih preduzeća o novom programu odvojenog prikupljanja otpada;
7. Studijska posjeta Centru za upravljanje otpadom u Mariboru, Slovenija.

Kroz realizaciju projektnih aktivnosti stanovništvu pilot opština bit će dodijeljeni setovi kanti za odvojeno prikupljanje otpada, te komposteri za tretiranje organskog otpada.

Podršku implementaciji Projekta i pilot opštinama na putu ka nula otpada pružili su i Federalno ministarstvo zaštite okoliša i turizma; kantonalna ministarstva kulture, obrazovanja i sporta u Bosni i Hercegovini, kao i nadležna ministarstva zaštite životne sredine u Republici Srbiji.

Evropska unija finansira projekat Opštine sa nula otpada u okviru IPA programa prekogranične saradnje Srbija – Bosna i Hercegovina sa ciljem postizanja dugoročne resursne efikasnosti u sektoru upravljanja otpadom. Kroz primjenu zajedničkih akcija baziranih na principima nula otpada i cirkularne ekonomije projekat nastoji ojačati održivi razvoj u preko 90 jedinica lokalne samouprave prekograničnog područja Srbija – BiH. Zajedno ga od 1. marta 2021. godine realizuju Centar za energiju, okolinu i resurse – CENER  21 iz Sarajeva (BiH) i Inženjeri zaštite životne sredine – EEG iz Novog Sada (Srbija) i trajat će 24 mjeseca. Ukupni budžet projekta je 413.608,44 EUR, od čega je Evropska unija obezbijedila 351.567,17 EUR bespovratnih sredstava.