Dan: 27. Marta 2022.

Koncept nula otpada više nije apstraktan pojam. Ovaj pristup zahtjeva promjenu, do sada stečenih navika i kulture življenja, na prvo mjesto stavljajući smanjenje korištenja materijala i energije. Nula otpada počiva na principu upravljanja resursima prije upravljanja otpadom, odnosno smanjenje nastanka otpada na samom izvoru.

Posebno efikasan način za poboljšanje odnosa prema ponovnoj upotrebi i reciklaži otpada je uključivanje obrazovanja o upravljanju otpadom u školski kurikulum, podučavajući djecu o uzrocima i posljedicama odlaganja otpada i važnosti sprečavanja i reciklaže otpada kroz zabavne aktivnosti.

Projekat Opštine sa nula otpada okuplja relevantne lokalne aktere u BiH i Srbiji – opštinske uprave, javna komunalna preduzeća i srednje škole te zajedničkim akcijama postavlja temelje ka sistemskoj tranziciji u prekograničnom području. Projektne aktivnosti sprovode se na području 6 pilot opština koje teže postati primjeri održivosti u svojim regijama: Visoko, Sarajevo Centar i Ilijaš u Bosni i Hercegovini i Bajina Bašta, Vladimirci i Krupanj u Srbiji.

Cijeli set projektnih aktivnosti dizajniran je na način da adresira potrebe mlađe populacije kao ambasadora društvenih promjena. U okviru projekta u 6 srednjih škola prekograničnog područja uvode se programi koji povezuju tematiku upravljanja otpadom sa nastavnim i vannastavnim sadržajem. Dodatno, školama će biti dodijeljena oprema za reciklažue s ciljem provođenja projekata reciklaže plastičnog otpada u nove proizvode.

S ciljem osiguranja adekvatnog pristupa učenicima, projekat angažuje vanjske stručnjake za cirkularnu ekonomiju i upravljanje otpadom koji će izraditi Priručnik „Integracija tematike upravljanja otpadom u postojeći nastavni plan i program“, a čija je svrha davanje konkretnih smjernica nastavnom osoblju kako mogu svoje nastavne jedinice i časove povezati sa aspektom upravljanja otpadom.

O linearnom „mindsetu“ stanovništva, principima nula otpada i nastavnom programu u srednjim školama razgovarali smo sa Enom Markotić, mladom stručnjakinjom za održivo upravljanje hemijskim otpadom, koja učestvuje u realizaciji projektnih aktivnosti u pilot školama.

Kao inženjera hemije po zanimanju, Enu smo pitali koliko je zapravo adekvatno upravljanje otpadom važno u pogledu zaštite okoliša i javnog zdravlja, te šta ju je inspiriralo da se bavi upravo tematikom upravljanja otpadom?

Tradicionalne metode zbrinjavanja otpada poput odlaganja otpada na deponije i spaljivanja uzrokuju kontaminaciju zraka, vode, tla. Ako količine generiranog opada nastave rasti, buduće generacije će se suočiti s ekološkim i zdravstvenim problemima velikih razmjera. Stoga je adekvatno upravljanje otpadom od krucijalne važnosti i bitna tema kojoj se treba blagovremeno posvetiti. Kroz radno iskustvo u oblasti industrijske tehnologije, upravljanja hemikalijama i hemijskim otpadom imala sam priliku upoznati se sa problemima koje nosi neadekvatno odlaganje opasnih vrsta otpada i mislim da je upravo to iskustvo odredilo moj daljnji put. Ukoliko želimo funkcionirati na ekološki održiv način, moramo  mijenjati način na koji koristimo resurse. Moramo reducirati njihovo korištenje, te prihvatiti da je otpad zapravo vrijedan resurs koji se može prikupiti, ponovo iskoristiti, reciklirati ili kompostirati.

O principima koncepta nula otpada kao jednom od održivih modela upravljanja otpadom, te njegovoj integraciji u obrazovni sistem, Markotić ističe:

Nula otpada je cilj mnogih lokalnih zajednica u svijetu, koncept koji uključuje  očuvanje svih resursa putem odgovorne proizvodnje, potrošnje, ponovne upotrebe i iskorištenja proizvoda. Vrlo je važno mladim ljudima pružiti potrebno znanje i vještine kako bi mogli na adekvatan način razumjeti probleme sa kojima se suočavamo i u budućnosti razmišljati u kontekstu očuvanja okoliša i iskoristivosti vrijednih resursa. Projekat Opštine sa nula otpada nastoji učenicima na zanimljiv i interaktivan način predočiti sve moguće opcije. Također, mlade ljude je potrebno potaknuti da prošire svoje vidike i vide šansu za pokretanje vlastitih biznisa u budućnosti, a na temeljima principa nula otpada. Vrlo mali broj nastavnih cjelina obuhvata ove pojmove uopće, te je naš cilj da u postojeći nastavni plan i program integriramo ove lekcije i da upoznamo mlade ljude sa konceptom nula otpada što će se, između ostalog, postići i izradom priručnika za srednje škole.

Na pitanje kako ovaj Priručnik adresira probleme u sistemu upravljanja otpadom i kako će oni u konačnici biti predstavljeni učenicima, naša sagovornica zaključuje da će Priručnik biti primjenjiv i koristan nastavnicima i u svakodnevnom podučavanju na temu očuvanja okoliša i upravljanja resursima:

Sadržaj Priručnika je koncipiran tako da se aktivno i u svakodnevnoj nastavi pojedinim kompleksnim temama pristupi na drugačiji i kreativan način, te da se na najbolji način učenicima približe konkretni primjeri. Priručnik uključuje i upute kako u već postojeći nastavni plan i program redovnih predmeta integrirati pojmove i prakse nula otpada. Određene tematske cjeline će se baviti otpadom, reciklažom, a obuhvatit će se i druga područja kao što su društvena i ekonomska pitanja, resursi i prirodni ciklusi.

Mladu stručnjakinju smo pitali, u čemu se zapravo ogleda značaj implementacije projektnih aktivnosti u lokalnim zajednicama i u odabranim pilot školama:

Rezultati implementacije projektnih aktivnosti su dugoročni i vidjet će se u budućnosti kroz postizanje resursne efikasnosti u sektoru upravljanja otpadom, koji je vrlo važan aspekt očuvanja okoliša. Smatram da će se provedbom akcija baziranih na principima nula otpada i cirkularne ekonomije ojačati održivi razvoj u lokalnim zajednicama, te potaknuti promjene. Predstavljanje ovih pojmovima mladima i uvođenje vannastavnog programa u srednje škole će doprinijeti podizanju svijesti učenika o ekološkim problemima i postići ćemo rješavanje okolišnih problema kroz razvoj kritičkog, konstruktivnog razmišljanja i ambicija, te buđenjem osjećaja odgovornosti kod nadolazećih generacija.

Projekat Opštine sa nula otpada finansira Evropska unija u okviru IPA programa prekogranične saradnje Srbija – Bosna i Hercegovina 2014-2020 sa ciljem postizanja dugoročne resursne efikasnosti u sektoru upravljanja otpadom. Kroz primjenu zajedničkih akcija baziranih na principima nula otpada i cirkularne ekonomije, projekat zajedno implementiraju Centar za energiju, okolinu i resurse – CENER 21 iz Sarajeva (BiH) i Inženjeri zaštite životne sredine – EEG iz Novog Sada (Srbija). Projektom se nastoji ojačati održivi razvoj u preko 90 jedinica lokalne samouprave prekograničnog područja Srbija – BiH. Implementacija je započela 1. marta 2021. godine, a trajat će 24 mjeseca. Tijelo za ugovaranje projekta je Ministarstvo finansija Republike Srbije (CFCU). Ukupni budžet projekta je 413.608,44 EUR, od čega je Evropska unija obezbijedila 351.567,17 EUR bespovratnih sredstava.

Uz slogan Brojimo do nula, u okviru projekta je pokrenuta kampanja na društvenim mrežama Facebook i LinkedIn koja ima za cilj jačanje javne svijesti u prekograničnom području. Da redovno primate obavještenja o realizaciji projektnih aktivnosti i postignutim rezultatima, pretplatite se na projektni bilten.

Intervju je realizovan u okviru projekta Opštine sa nula otpada.

Posljednjih godina, termini cirkularna ekonomija i koncept nula otpada postali su fokus političkog i akademskog diskursa kada se govori o održivom upravljanju okolišem, industrijskim inovacijama, resursnoj efikasnosti te u konačnici društveno – ekonomskom razvoju. Kako bi koncept nula otpada zaživio i na Balkanu, potrebno je njegove principe sistemski integrisati u zakonodavno – institucionalni okvir te osigurati njihovu primjenu u praksi, po ugledu na zemlje Evropske unije.

Kako? – Projektni tim Opštine sa nula otpada krenuo je lokalno. Prvi izazov koji je potrebno prevazići na ovom putu je značajan nedostatak kapaciteta na lokalnom nivou za adekvatno planiranje i sprovođenje usluga upravljanja otpadom u smjeru koji je održiv sa aspekta finansija i zaštite životne sredine.

Projekat Opštine sa nula otpada koji se implementira u okviru IPA programa prekogranične saradnje Srbija – Bosna i Hercegovina 2014 – 2020, direktno uključuje lokalne aktere iz sektora upravljanja otpadom – lokalne opštinske uprave i javna komunalna preduzeća, a projektne aktivnosti sprovode se na području 6 pilot opština prekograničnog područja: Ilijaš, Visoko i Sarajevo Centar u BiH i Bajina Bašta, Vladimirci i Krupanj u Srbiji.

Projektne aktivnosti u pilot opštinama imaju za cilj upravo jačanje kapaciteta lokalnih zajednica, a u tu svrhu, u okviru projekta, kreirane su i Smjernice za najbolje dostupne tehnologije i najbolje prakse za uvođenje koncepta nula otpada na lokalnom nivou. Dokument je namijenjen lokalnim vlastima – kreatorima politika, javnim komunalnim preduzećima, potom operaterima koji se bave prikupljanjem, preradom i reciklažom raznih frakcija komunalnog otpada, kao i ostalim interesnim stranama iz oblasti zaštite životne sredine.

Primarni cilj kreiranih Smjernica je poticanje lokalnih aktera na smanjenje nastajanja otpada i racionalnije korištenje resursa uz poštivanje hijerarhije upravljanja otpadom kroz ulaganje u održivi razvoj i transformaciju iz linearne u cirkularnu ekonomiju. U okviru dokumenta date su jasne preporuke za provedbu različitih strateških rješenja za postizanje nula otpada, podržane primjerima dobrih praksi iz regiona i zemalja članica EU.

U izradi Smjernica učestvovali su vanjski stručnjaci za održivo upravljanje otpadom kao i stručnjaci ispred partnerskih organizacija koje implementiraju projekat: Maja Maretić Tiro, regionalna konsultantica za upravljanje komunalnim otpadom; prof. dr. Nemanja Stanisavljević, stručnjak za praćenje i izvještavanje u oblasti upravljanja otpadom; Igor Jedzimirović, regionalni stručnjak za upravljanje otpadom; Šejla Mahmutović i Ivana Milovac; stručnjakinje za cirkularnu ekonomiju; Jasmina Imamović, Sadžida Hafizović i Nikola Gluvaković, mladi stručnjaci za lokalne inicijative i prakse održivog upravljanja otpadom, Emina Kadrić, stručnjakinja za uključivanje javnosti u projekte održivosti te Mirzet Mujagić, konsultant za ekonomski aspekt upravljanja otpadom.

„Pred nama je težak put: opštine se bore s ekonomskim padom, kolapsom tržišta reciklaže te eskalirajućom klimatskom krizom. Postoji jasna potreba za sistemskim promjenama. Ove krize, koje se ujedno i preklapaju, predstavljaju priliku za izgradnju održivih zajednica. Ulaganjem u održivu, pravednu ekonomiju može se ublažiti utjecaj budućih kriza i donijeti prijeko potrebno olakšanje lokalnim zajednicama.“ – istakla je gđa Maretić Tiro, regionalna konsultantica za upravljanje otpadom.

Iako se prije samo desetak godina pojam nula otpada činio nedostižnim, sada je to skup realnih i utjecajnih politika koje se primjenjuju u zajednicama kako bi se smanjio utjecaj na životnu sredinu, zaštitilo zdravlje građana i obezbijedio razvoj lokalne ekonomije koja je otporna i održiva. U procesu transformacije sektora upravljanja otpadom u lokalnim zajednicama u Bosni i Hercegovini i Srbiji, kreirane Smjernice predstavljaju važan instrument i svojevrsnu uputu za djelovanje u održivom smjeru. Projekat Opštine sa nula otpada finansira Evropska unija u okviru IPA programa prekogranične saradnje Srbija – Bosna i Hercegovina 2014-2020 sa ciljem postizanja dugoročne resursne efikasnosti u sektoru upravljanja otpadom. Kroz primjenu zajedničkih akcija baziranih na principima nula otpada i cirkularne ekonomije, projekat zajedno implementiraju Centar za energiju, okolinu i resurse – CENER 21 iz Sarajeva (BiH) i Inženjeri zaštite životne sredine – EEG iz Novog Sada (Srbija). Projektom se nastoji ojačati održivi razvoj u preko 90 jedinica lokalne samouprave prekograničnog područja Srbija – BiH. Implementacija je započela 1. marta 2021. godine, a trajat će 24 mjeseca. Tijelo za ugovaranje projekta je Ministarstvo finansija Republike Srbije (CFCU). Ukupni budžet projekta je 413.608,44 EUR, od čega je Evropska unija obezbijedila 351.567,17 EUR bespovratnih sredstava.

Uz slogan Brojimo do nula, u okviru projekta je pokrenuta kampanja na društvenim mrežama Facebook i LinkedIn koja ima za cilj jačanje javne svijesti u prekograničnom području. Smjernice za najbolje dostupne tehnologije i najbolje prakse za uvođenje koncepta nula otpada na lokalnom nivou možete preuzeti putem linka, a da redovno primate obavještenja o realizaciji projektnih aktivnosti i postignutim rezultatima, pretplatite se na projektni bilten.

Koncept nula otpada (eng. Zero Waste concept), kao jedan od temeljnih pristupa integrisanih u model cirkularne ekonomije, promovira upravljanje resursima prije upravljanja otpadom. Bilo da se radi o prevenciji nastanka plastičnog otpada, borbi protiv neadekvatnih metoda odlaganja otpada ili uvođenju mehanizama sistemske podrške ponovnoj upotrebi predmeta i materijala, prema iskustvu EU zemalja, najveći utjecaj moguće je ostvariti upravo na lokalnom nivou. Širom Evrope, lokalne zajednice su shvatile njihov značaj u ovoj tranziciji, istupile su naprijed i zauzele vodeću ulogu u procesu prelaska na održivi oblik ekonomije.

Model cirkularne ekonomije i koncept nula otpada već je odavno prestao biti nepoznanica u Srbiji i Bosni i Hercegovini. Na svom putu integracije u EU zajednicu, Srbija i BiH se strateški opredjeljuju za unapređenje društveno – ekonomskog razvoja uvažavajući postulate efikasnijeg upravljanja resursima kroz mehanizme propisane EU strateškim smjernicama. Uz podršku Evropske unije, na put ka nula otpada zajedno su zakoračile Srbija i Bosna i Hercegovina.

U okviru projekta Opštine sa nula otpada (eng. Zero Waste Municipalities), kojeg sufinansira Evropska unija kroz IPA program prekogranične saradnje SRB – BiH, na području šest pilot opština u Srbiji i BiH bit će sprovedene konkretne akcije koje će usmjeriti lokalne sisteme upravljanja otpadom ka konceptu nula otpada:

• Visoko, Ilijaš i Sarajevo Centar u Bosni i Hercegovini i
• Bajina Bašta, Krupanj i Vladimirci u Srbiji.

U novembru i decembru 2021. godine, u okviru Projekta potpisani su Sporazumi o saradnji sa Gradskim/Opštinskim upravama i javnim komunalnim preduzećima pilot opština što je označilo zvanični prvi korak ka tranziciji sistema upravljanja otpadom u prekograničnom području. Sporazumi definišu obaveze i odgovornosti interesnih strana i uspostavljaju okvir buduće međusobne saradnje zasnovane na principima ostvarenja uzajamnih benefita.

Realizacija Projekta na lokalnom nivou podrazumijeva aktivnosti:

1. Izradu Akcionih planova za nula otpada za pilot opštine;
2. Izradu neophodne tehničko – investicione dokumentacije;
3. Kreiranje GIS mape sa lokacijama divljih deponija;
4. Čišćenje odabranih divljih deponija na području pilot opština;
5. Nabavka i instalacija opreme za unapređenje usluga upravljanja otpadom i povećanje recikliranja;
6. Praktična edukacija osoblja javnih komunalnih preduzeća o novom programu odvojenog prikupljanja otpada;
7. Studijska posjeta Centru za upravljanje otpadom u Mariboru, Slovenija.

Kroz realizaciju projektnih aktivnosti stanovništvu pilot opština bit će dodijeljeni setovi kanti za odvojeno prikupljanje otpada, te komposteri za tretiranje organskog otpada.

Podršku implementaciji Projekta i pilot opštinama na putu ka nula otpada pružili su i Federalno ministarstvo zaštite okoliša i turizma; kantonalna ministarstva kulture, obrazovanja i sporta u Bosni i Hercegovini, kao i nadležna ministarstva zaštite životne sredine u Republici Srbiji.

Evropska unija finansira projekat Opštine sa nula otpada u okviru IPA programa prekogranične saradnje Srbija – Bosna i Hercegovina sa ciljem postizanja dugoročne resursne efikasnosti u sektoru upravljanja otpadom. Kroz primjenu zajedničkih akcija baziranih na principima nula otpada i cirkularne ekonomije projekat nastoji ojačati održivi razvoj u preko 90 jedinica lokalne samouprave prekograničnog područja Srbija – BiH. Zajedno ga od 1. marta 2021. godine realizuju Centar za energiju, okolinu i resurse – CENER  21 iz Sarajeva (BiH) i Inženjeri zaštite životne sredine – EEG iz Novog Sada (Srbija) i trajat će 24 mjeseca. Ukupni budžet projekta je 413.608,44 EUR, od čega je Evropska unija obezbijedila 351.567,17 EUR bespovratnih sredstava.